Bir yerleşim bölgesi olarak Maltepe’nin tarihi Bizans dönemine kadar götürebilmektedir. Tarihçiler ve arkeologlar, Türklerin bu bölgeyi fethinden önce Maltepe’nin adının Bryas (ya da Latince Vrias) olduğunu,Öne sürmektedirler. Kimi araştırmacılara göre ise Maltepe.nin eski adı Bizans tarihlerinde yer adı olarak geçen Pelekanon’dur.
Bryas adı üzerinde duran tarihçiler, Küçükyalı’da eski Akduman Pınarı yakınındaki tarihi harabelerin Bryas Sarayı olduğu görüşünden yola çıkmaktadırlar. Oysa Bryas sarayı üzerine bir araştırması yayımlanan ve İstanbul’un semt adlarını araştıran Prof. Semavi Eyice, Bryas’ın Maltepe’nin adı olduğu konusunda kesin bir dayanak bulunmadığı düşüncesindedir. Prof. Semavi Eyice’ye göre “İstanbul’un tarihi topografyası ile meşgul olan yazarlar Bryas mevkiini kah Maltepe’nin doğusunda kah Maltepe’de aramışlardır. Ekseri modern yazarlar da öteden beri yerleşmiş olan bu fikri kabul etmekte ve Maltepe’yi Bryas olarak teşhis etmektedirler. Fakat derhal şunu söylemek yerinde olur ki bugünkü Maltepe ancak XVI. yüzyılda burada kurulmuştur. Aynı kasabanın muhtemelen 1509 zelzelesine kadar Drakos tepesinin yamacında olduğu hatta Obrias veya Abrias denilen bu kasabanın harabelerinin 1540’a doğru Fransız nebatatçısı ve seyyahı Pierre Gylli (Gyllius) tarafından görüldüğü bilinmektedir.” (Türk Tarih Kurumu Belleten XXIII, 1959) Pelekanon adı üzerinde duran tarihçiler ise III.Andronikos ile Orhan Gazi arasındaki savaşın (1329 ya da 1330) Maltepe’de olduğu görüşündedirler. Bu konuda ilk kaynak ünlü tarihçi Hammer’dir. Osmanlı tarih yazarları Kocaeli yarımadasının fethini ayrıntılarıyla anlatmakla birlikte Pelekanon savaşından pek söz etmezler. Bu savaşa değinen tarihçilerin hemen hepsi, Hammer gibi, Pelekanon’un Maltepe’de olduğunu yazarlar. Oysa Pelekanon savaşını araştıran tarihçi VI.Mırmıroglu, çeşitli kanıtlara dayanarak Pelekanon’un Darıca ile Eskihisar arasındaki Manastır mevkiinde olduğunu öne sürmüştür. (Türk Tarih Kurumu Belleten XIII,1949)
Bu tartışmalar bir yana karşımıza çıkan gerçek Maltepe’nin yüzyıllardır Önemli bir yerleşim bölgesi olduğudur. Maltepe adına gelince…
Maltepe adı, höyük, tümülüs (yıgmatepe) gibi içinde define bulunan tepelere verilen bir addır. Hazine tepesi demektir. Kocaeli yarımadasının fethinden sonra Türklerce verilen bu adın, Dragos tepesiyle ilgili bir efsaneye dayandığı söylenir. Nitekim Dragos (Drakos:ejder) adı, bu tepede bulunan hayali bir hazine ile bu hazineyi bekleyen ejder efsanesinden kaynaklanmaktadır. Hatta bu hazinenin yarısı kız, yarısı yılan yaratıklarca korunduğu biçiminde bir efsaneden de söz edilmektedir.
Bir başka söylentiye göre ise yörede bulunan bir küp altın bu bölgenin Maltepe adıyla anılmasına yol açmıştır. Yalnız Dragos’ta değil Maltepe dolaylarında Bizanslılardan ya da daha eski zamanlardan kalma eski paraların bulunmuş olması, yakın zamanlara kadar define arayıcılarının yöredeki tepelerde kazılar yapması halk arasında bu inanışın yüzyıllarca sürdüğünün kanıtıdır. Ayrıca tarihçi Hammer, bu kıyıdaki bütün tepelere Maltepe denildiğini söylemektedir.
