2018’de kaybettiğimiz sanat tarihi profesörü Semavi Eyice tarafından gündeme getirilen ve Ayasofya’nın müze yapılması kararındaki asıl sorumlunun dönemin Milli Eğitim Bakanı Abidin Özmen olduğuna ilişkin iddiaya ışık tutan bir arşiv belgesi ortaya çıktı.
Özmen’in Ayasofya defterine yazdığı yazı.
Yazışmaları yaptı
Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Anabilim Dalı’ndan Mehmet Şahin’in ulaştığı arşiv belgesine göre, Ayasofya’nın müzeye dönüştürülmesi için bürokratik yazışmaları yapan eski Milli Eğitim Bakanı Abidin Özmen, Atatürk’ün eserin müzeye dönüşmesine yönelik görüşü üzerine harekete geçmiş. Özmen 1934 – 1935 yılları arasında Maarif Vekilliği (Milli Eğitim Bakanlığı) yaptı.
‘Bütün akvama açık olsun’
Arşiv belgesinde Abidin Özmen, Ayasofya’nın müze olmasıyla ilgili şunları anlatmış: “1934’te bir akşam Atatürk’ün sofrasında tarih üzerinde konuşuluyordu. Söz Ayasofya’ya intihal etti. Atatürk, Ayasofya’nın bir dine ve bir sınıfa mal olarak kalmaktansa, bütün akvam ve edyanın ziyaretine açık olarak bir müze haline getirilmesinin uygun ve bu yeni müzede Bizans eserlerinin toplanması muvafık olacağı şekilde konuşuldu. Bu görüşmelerden ilham alarak Başbakan İnönü’ye bu mutabialani bildirdi ve Ayasofya’nın müze olarak kullanılmasının daha muvafık olacağı cihetle Maarif Bakanlığı’na devrini teklif eden Başbakanlığa hitaben yazılan müzekkeremi de takdim ettim. Bu yazım Vekiller Heyetince de tasdik edildi, İstanbul Müzeler Müdürlüğü ekle Maarif Bakanlığı camii teslim aldı ve müze haline koymağa başladı.”
ABD’li uzmanın mozaik yazısı
İstanbul Arkeoloji Müzesi müdürlerinden Halil Ethem’in ölümünden sonra adına yazılan ve 1947’de basılan hatıra kitabında, ABD merkezli Bizans Enstitüsü’nün müdürü Thomas Whittemore’un “Ayasofya Mozaikleri” adını taşıyan iki sayfalık yazısı da yer alıyor. Whittemore yazısında Halil Ethem’i “Edebi meziyetlerini ve yüksek mevkiini Ayasofya mozaiklerinin açılması işinde istimal eden ilk Türk alimi” olarak anıyor. Halil Ethem’in fikrinin her zaman Atatürk’ün de görüşü olduğunu belirten Whittemore, mozaiklerin gün yüzüne çıkarılması işinin Halil Ethem, Hamit Zübeyr Koşay ve Aziz Ogan idaresi altında Bizans Enstitüsü’ne verildiğini söylüyor.
